Opublikowane na stronach RCL dokumenty to efekt dotychczasowej pracy nad projektem ustawy, który został zaprezentowany w kwietniu 2021 r., a następnie na początku grudnia ub. r. Przypomnijmy, że różne zainteresowane strony zgłosiły wówczas do niego ponad 700 uwag. Teraz projekt pojawił się on na stronach RCL wraz z opisem przebiegu konsultacji. Dokumenty znajdują się TUTAJ.
Czego dotyczą prace?
Projekt ustawy ma celu dokonanie transpozycji do polskiego prawa przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/904 z 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko.
Podstawowym problemem, do którego rozwiązania ma przyczynić się ta dyrektywa, i który jest jednocześnie problemem do rozwiązania na płaszczyźnie poszczególnych krajów członkowskich UE, jest ogromna ilość odpadów morskich z tworzyw sztucznych, która w ocenach i morzach stale rośnie. Ma to szkodliwy wpływ na ekosystemy, różnorodność biologiczną i potencjalnie na zdrowie ludzi oraz wzbudza powszechne zaniepokojenie. Jednocześnie dochodzi do utraty wartościowego materiału, który staje się odpadem, mimo że mógłby zostać ponownie wprowadzony do gospodarki.
Tworzywa sztuczne stanowią 80–85 proc. wszystkich odpadów morskich, zgodnie z wyliczeniami przeprowadzonymi na plażach. Pod względem ilościowym produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych stanowią 50 proc. wszystkich odpadów występujących w środowisku morskim. Narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne stanowią kolejne 27 proc. z całości odpadów występujących w środowisku morskim.
10 najgorszych śmieci
W inicjatywie mającej na celu ograniczenie tego typu odpadów, skupiono się na 10 najczęściej występujących na europejskich plażach produktach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Są to: butelki na napoje (nakrętki i pokrywki), niedopałki papierosów, patyczki higieniczne, opakowania po słodyczach i chipsach, artykuły higieniczne (podpaski, tampony), torby, sztućce, słomki i mieszadełka do napojów, kubki na napoje i pokrywki do nich, balony i patyczki do balonów, a także pojemniki na żywność, w tym pojemniki typu fast food. Produkty te, wraz z zawierającymi tworzywa sztuczne narzędziami połowowymi stanowiącymi odpady, pod względem ilościowym stanowią około 70 proc. wszystkich odpadów morskich.
Działania podejmowane przez Wspólnotę Europejską mają na celu ograniczenie generowania coraz większych ilości odpadów z tworzyw sztucznych oraz ich przedostawania się do środowiska naturalnego, w tym morskiego. Przyjęte mechanizmy oraz regulacje mają docelowo dążyć do ustanowienia gospodarki o obiegu zamkniętym, zwiększając możliwości ponownego użycia oraz udział materiałów poddanych recyklingowi, który ma planowo obejmować do 2030 r. wszystkie opakowania polimerowe.
Problem odpadów morskich ma charakter transgraniczny, ponieważ w środowisku morskim dochodzi do przemieszczania się odpadów. Ponadto, odpady pochodzące z jednego państwa mogą oddziaływać na inne państwo.
Obecnie w przepisach krajowych brak jest regulacji dotyczących przedmiotów z tworzyw sztucznych wymienionych w dyrektywie 2019/904. Nie ma też przepisów regulujących obieg i dystrybucję przedmiotów jednorazowego użytku wykonanych z tworzywa sztucznego.
Proponowane w projekcie przepisy zakładają osiągnięcie do 2026 r., w porównaniu z 2022 r., ambitnego i trwałego zmniejszenia stosowania wielu jednorazowych produktów wykonanych z tworzyw sztucznych.
Dodatkowa opłata za opakowania
Dyrektywa nie określa konkretnych wielkości, jakie powinny zostać osiągnięte w celu zmniejszenia stosowania produktów objętych jej przepisami. Przyjęto więc rozwiązanie zawarte projektowanej ustawie, polegające na objęciu wybranych produktów opłatą. Ma ona na celu zniechęcenie konsumentów do nabywania opakowań jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na rzecz produktów z alternatywnych materiałów lub produktów wielokrotnego użytku.
W projektowanej ustawie wprowadzono więc obowiązek pobierania opłaty przez jednostki handlu detalicznego, jednostki handlu hurtowego lub jednostki gastronomiczne w przypadku oferowania przez nie opakowań jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub produktów w opakowaniach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Ponadto, przedsiębiorcy ci będą mieli obowiązek zapewnienia nabywcom dostępności w sprzedaży produktów i opakowań wielokrotnego użytku lub wytworzonych z materiałów innych niż tworzywa sztuczne.
Ustalono, że maksymalna stawka ww. opłaty może wynieść 1 zł za jedną sztukę opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, natomiast rzeczywista stawka opłaty, która przeznaczona będzie na pokrycie kosztów zagospodarowania odpadów powstałych z tych produktów, zostanie określona w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw klimatu, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów i ministrem właściwym do spraw gospodarki.
Opłata ta będzie doliczona do ceny produktu. Tym samym ostateczna cena produktu składać się będzie z właściwej jego ceny oraz z doliczonej do niego opłaty. Zgodnie z zaproponowanymi przepisami, opłata wnoszona będzie przez przedsiębiorców prowadzących jednostki handlowe i gastronomiczne na odrębny rachunek bankowy właściwego marszałka województwa, w terminie do 15 dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym została pobrana.
W projektowanej ustawie została określona sankcja za niewniesioną przez przedsiębiorcę na konto właściwego marszałka województwa opłatę lub opłatę niższą od należnej. W przypadku nie wniesienia tej opłaty w całości lub części marszałek województwa określi wysokość należnej opłaty, a w przypadku niewykonania decyzji określającej wysokość należnej opłaty ustali także dodatkową opłatę w wysokości 50 proc. kwoty niewniesionej opłaty.
Ponadto, określono sankcję dla przedsiębiorców za niepobieranie opłaty od nabywającego opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub produkty w opakowaniach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.
Zgodnie z projektowaną ustawą marszałek województwa będzie gromadził na odrębnym rachunku bankowym środki pochodzące z tej opłaty i dodatkowej opłaty. Określono także podział tych środków jako:
- dochody w wysokości 2 proc. budżetu samorządu województwa, określając przy tym, że samorząd województwa może przeznaczyć te środki na koszty egzekucji należności z tytułu tychże opłat oraz obsługę administracyjną systemu poboru opłat,
- wpływy z tych opłat, pomniejszone o przychody z oprocentowania i pomniejszone o dochody w wysokości 2 proc. marszałek województwa będzie przekazywał na rachunek bankowy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z przeznaczeniem na wydatki związane z realizacją zadań wynikających z projektowanej ustawy.
Kiedy nowe przepisy?
Rząd planuje, aby projektowane przepisy weszły w życie w ciągu 14 dni od ich ogłoszenia, natomiast część rozwiązań zacznie funkcjonować w terminie późniejszym, np. przepisy dotyczące zapewnienia dostępności alternatywnych opakowań wytworzonych z materiałów innych niż tworzywa sztuczne lub opakowań wielokrotnego użytku mają wejść w życie od 1 stycznia 2024 r., przepisy dotyczące zakazu wprowadzania do obrotu sztućców i pojemników na żywność – trzy miesiące po okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, przepisy dotyczące obowiązku rejestracji przedsiębiorców prowadzących jednostki handlowe i gastronomiczne – trzy miesiące po wejściu w życie ustawy, zaś przepisy dotyczące ponoszenia kosztów edukacji ekologicznej, kosztów sprzątania odpadów powstałych z tych produktów, kosztów zbierania odpadów powstałych z tych produktów pozostawionych w publicznych systemach zbierania odpadów, w tym kosztów infrastruktury i jej funkcjonowania, koszty transportu tych odpadów i ich przetworzenia (ROP), miałyby wejść w życie z dniem 5 stycznia 2023 r.
Z kolei problematyka rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) dotycząca selektywnego zbierania do celów recyklingu jest przedmiotem prac w ramach odrębnego procesu legislacyjnego i zostanie wprowadzona w ramach projektu ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, nad którą trwają obecnie prace.
