- Obecnie Polska stoi przed poważnym wyzwaniem dostosowania swoih regulacji prawnych do minimalnych wymagań ustanowionych przez Unię Europejską.
- Aktualnie obowiązujące regulacje, dotyczące opłaty produktowej, nie gwarantują dopływu odpowiednich środków do systemu. Oznacza to, że polski rynek będzie musiał zmierzyć się z istotnym podniesieniem poziomu opłat, które ostatecznie będą przerzucane na konsumentów – podnosi Związek Przedsiębiorców i Pracodawców (ZPP).
- Związek rekomenduje m.in. wprowadzenie mechanizmów gwarantujących transparentność finansową systemu, premiowanie gmin za najczystszą selekcję zbiórki i największą ilość selektywnie zebranych odpadów, czy ograniczenie procedury in-house.
Przypomnijmy, że w lipcu 2018 roku opublikowany został znowelizowany pakiet dyrektyw odpadowych Unii Europejskiej, ustanawiający wyższe cele recyklingu odpadów komunalnych oraz opakowaniowych. Unijne przepisy nakładają też na producentów wyrobów w opakowaniach obowiązek stosowania się do ujednoliconej w dyrektywach zasady tzw. rozszerzonej odpowiedzialności producenta.
Pakiet ten został uzupełniony dyrektywą w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, którą państwa członkowskie muszą co do zasady wdrożyć do dnia 3 lipca 2021 roku.
- Implementacja przepisów wskazanych dyrektyw będzie stanowić dla Polski gigantyczne wyzwanie, przede wszystkim w dwóch zakresach: osiągnięcia zakładanych celów recyklingu oraz dostosowania polskiego systemu do modelu rozszerzonej odpowiedzialności producenta zgodnej z przepisami unijnymi – podnosi Związek Przedsiębiorców i Pracodawców (ZPP) w swoim raporcie nt. ochrony środowiska.
Bezwzględne limity
W 2020 roku gminy powinny zrealizować poziom recyklingu wszystkich odpadów w wysokości 50 proc., zaś w 2035 roku będzie to już 65 proc. Dyrektywa 2018/852 ustanawia dalsze poziomy recyklingu odpadów opakowaniowych – 65 proc. wszystkich odpadów opakowaniowych do końca 2025 roku, zaś do końca 2030 roku 70 proc. Dodatkowo ustanowiono osobne cele dla poszczególnych rodzajów materiałów zawartych w odpadach opakowaniowych.
- Realizacja wysokich celów recyklingu nie może dokonać się bez zmiany sposobu finansowania systemu – twierdzą członkowie ZPP.
Artykuł 8 dyrektywy 2008/98/WE w sprawie odpadów dopuścił możliwość wprowadzenia przez państwo członkowskie modelu rozszerzonej odpowiedzialności producenta, którą ponosić miałyby osoby fizyczne i prawne zawodowo opracowujące, wytwarzające, przetwarzające, obrabiające, sprzedające lub wywożące produkty.
Opłata produktowa w górę
Na podstawie przepisów ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z 13 czerwca 2013 roku wprowadzający produkty w opakowaniach oraz organizacje odzysku, które nie zrealizują zakładanych przepisami progów odzysku odpadów opakowaniowych, zobowiązani są do wniesienia opłaty produktowej. Stawka opłaty jest uzależniona od rodzaju opakowania, zaś wysokość opłaty, do opłacenia której zobowiązany jest dany podmiot, zależna jest od masy opakowań, w których produkty zostały wprowadzone do obrotu.
Dyrektywa 2018/851 zmieniająca dyrektywę w sprawie odpadów ustanowiła jednak minimalne wymagania w odniesieniu do systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Zgodnie z nimi, państwo członkowskie musi m.in. w wyraźny sposób określić role i obowiązki wszystkich zaangażowanych podmiotów oraz zapewnić, że wkład finansowy płacony przez producenta produktu w ramach rozszerzonej odpowiedzialności pokrywa koszty selektywnej zbiórki odpadów, ich transportu i przetwarzania, a także koszty informowania posiadaczy odpadów o środkach zapobiegających powstawaniu odpadów, zakładach zajmujących się ponownym użyciem i przygotowaniem do ponownego użycia, systemach odbioru i zbierania odpadów oraz o zapobieganiu zaśmiecaniu.
- Wkład finansowy producentów nie może przekraczać kosztów niezbędnych do świadczenia usług gospodarowania odpadami w sposób efektywny kosztowo. Kontrybucja powinna być również zróżnicowana dla poszczególnych produktów lub grup podobnych produktów – uważa ZPP.
Przedsiębiorcy podnoszą, że obecnie Polska stoi przed poważnym wyzwaniem dostosowania swoich regulacji prawnych do minimalnych wymagań ustanowionych przez Unię Europejską.
- Aktualnie obowiązujące regulacje dotyczące opłaty produktowej nie gwarantują dopływu odpowiednich środków do systemu. Oznacza to, że polski rynek będzie musiał zmierzyć się z istotnym podniesieniem poziomu opłat, które oczywiście ostatecznie będą przerzucane na konsumentów poprzez uwzględnienie tych wydatków w końcowej cenie, zwiększając kwotę płaconą ostatecznie za produkt. O skali podwyżek może świadczyć chociażby fakt, że w tej chwili wysokość opłat uiszczanych przez przedsiębiorców w Polsce, np. w odniesieniu do opakowań papierowych, wynosi 1,5 euro za tonę, podczas gdy w sąsiednich Czechach jest to 84 euro za tonę . Analogiczne różnice dotyczą również pozostałych rodzajów opakowań – wylicza ZPP.
Chcą większej konkurencyjności rynku
Jak dodają autorzy raportu, kluczowe z punktu widzenia wdrożenia rozwiązań rozszerzonej odpowiedzialności producenta do polskiego porządku prawnego, kluczowe będzie zapewnienie, by pieniądze wpływające do systemu były „znaczone”, tj. by ich przeznaczeniem było rzeczywiście finansowanie zadań związanych z gospodarowaniem odpadami.
- W celu zapewnienia efektywności wydatkowania środków pożądane byłoby również wprowadzenie mechanizmów konkurencji między organizacjami odzysku odpadów. Aby zapewnić wolnorynkową konkurencyjność dla wszystkich uczestników systemu recyklingowego, planowany schemat rozszerzonej odpowiedzialność producenta powinien umożliwiać wszystkim jednakowe warunki działania. Bez względu na zastosowany materiał opakowaniowy producenci/wprowadzający na rynek produkty w opakowaniach powinni mieć możliwość uczestniczenia we wszystkich możliwych rozwiązaniach zwiększających efektywność systemu zarządzania odpadami opakowaniowymi, w tym w ewentualnym systemie depozytowym – sugerują przedsiębiorcy.
Zwracają uwagę także na problem rozproszonego nadzoru i kontroli nad odpadami i rynkiem pomiędzy wiele instytucji.
- Dodatkowym aspektem, który wymaga uporządkowania jest usystematyzowanie aktów prawnych regulujących prawa i obowiązki wszystkich podmiotów zaangażowanych w proces gospodarowania odpadami. W tej chwili poszczególne regulacje wydają się być rozproszone pomiędzy wieloma ustawami, w rezultacie czego dokonanie rzetelnej analizy otoczenia prawnego wydaje się być stosunkowo trudne – dodaje ZPP.
Dlatego też Związek Przedsiębiorców i Pracodawców w swoim raporcie zawarł 10 rekomendacji dla gospodarki odpadowej:
1. Rekomenduje się, aby koszt zbiórki i przygotowania do recyklingu odpadów opakowaniowych pokrywany był w ramach rozszerzonej odpowiedzialności producenta, natomiast koszt zagospodarowania pozostałych frakcji odpadów był pokrywany, tak jak obecnie, przez mieszkańca.
2. Stosowane rozwiązania powinny być akceptowalne przez uczestników rynku, w tym przez przedsiębiorców wprowadzających opakowania na rynek.
3. Konieczne jest wprowadzenie mechanizmów gwarantujących transparentność finansową systemu, która wymusi efektywne wydatkowanie środków dedykowanych na zbiórkę selektywną, przygotowanie do recyklingu i inne.
4. Gminy powinny być zobowiązane do przeznaczania wkładów finansowych, uzyskanych przez producentów w ramach rozszerzonej odpowiedzialności producentów (opłaty produktowe), na przeprowadzenie faktycznego procesu gospodarowania odpadami, tj. ich selektywną zbiórkę, transport oraz przetwarzanie. Wysokość opłat ponoszonych przez producentów w ramach rozszerzonej odpowiedzialności powinna, zgodnie z przepisami dyrektywy, odpowiadać faktycznym kosztom efektywnego gospodarowania odpadami.
5. Gminy powinny być premiowane za najczystszą selekcję zbiórki i największą ilość selektywnie zebranych odpadów.
6. Również podmioty prywatne powinny mieć możliwość swobodnego konkurowania na rynku odbioru odpadów z terenów niezamieszkałych.
7. Możliwość zlecania odbioru odpadów z terenów zamieszkałych przez spółki komunalne w ramach procedury in-house powinna zostać ograniczona wyłącznie do przypadków, w których prywatne podmioty działające na rynku nie byłyby w stanie go zrealizować.
8. Powinny być zagwarantowane równe zasady konkurowania również pomiędzy podmiotami prywatnymi.
9. Rekomendujemy uspójnienie instytucji nadzorujących rynek oraz wprowadzenie koordynacji przepływu informacji między nimi.
10. Implementacja przepisów tzw. dyrektywy plastikowej powinna odbyć się w stałym dialogu ze wszystkimi interesariuszami.
